 |
| नांदिवसे शिमगा आदेश – न्यायालयीन सत्य व सांस्कृतिक हक्क |
कारण दिवाणी न्यायाधीश (वरिष्ठ विभाग), खेड, जिल्हा र त्नागिरी यांच्या न्यायालयात (अध्यक्ष – श्री जी. जे. श्रीसुंदर) यांनी आपल्या नांदिवसे शिमगा प्रकरणात, 'परंपरा' व महान 'पुर्वजांची अस्मिता' याना साक्षी व सर्वच्चोपरी मानून क्रांतिकारक व ऐतिहासिक निर्णय आपल्या समाजाच्या बाजूने दिला. त्यासाठी सन्माननीय न्यायाधीश महोदयांचे आपल्या समस्त नांदिवसे गावच्या व दसपटी विभाग मराठा समाजाचे वतीने मी संतोषराव पांडुरंगराव शिंदे, गाव नांदिवसे, राधानगर आभार मानतो व आपल्या त्या सर्व हयात, हयात नसलेल्या मंडळींचे देखील आभार व कृतज्ञता ज्यांनी या केस चा अंतिम निकाल मिळवण्यासाठी अथक प्रयत्न केले.
मा. न्यायालयाने दिलेल्या या ऐतिहासिक व क्रांतीकारी न्यायलयीन निकालाचा (Judgement Order) जो इंग्रजी भाषेत आहे, तिचे आपली कुलस्वामिनी श्रीरामवरदायिनी चे आशिर्वाद व महान पुर्वजांचे पुन्यस्म्रुतीचे स्मरन करत मराठी भाषेत अनुवादीत करून आपल्या सेवेशी ‘डिजीयुगंधरा’ द्वारा, मी संतोषराव पांडुरंगराव शिंदे, प्रकाशित करीत आहे. आपण समस्त समाजाने, मा. न्यायालयाद्वारा, आपल्या पुर्वजांचे प्रत्येक रुढी-परंपरा चे बारकाईने अभ्यास व निरिक्षण करुन दिलेल्या या निर्णयाचे, वाचून स्वागत करावे व आपल्या पुढील पिढीला याची जानकार व ज्ञात होण्यासाठी प्रयत्न करावे अशी मी आशा करतो..!
याची मूळ इंग्रजी प्रत व त्याचे मराठी अनुवाद PDF file देखील आपणास, 'युगंधरा' या Youtube चॅनेल चे डिस्क्रिपशन मध्ये उपलब्ध आहे. खालील लिंक वर क्लिक करा.
आपल्या सेवेशी तत्पर मी, श्री. संतोषराव पांडुरंगराव शिंदे, दसपटी. इंग्रजी न्यायालयीन निकालाचे शब्दशः मराठी अनुवाद सादर करीत आहे .
प्राप्त दिनांक –10/02/2010..नोंदणी दिनांक –10/02/2010.. निर्णय दिनांक –08/08/2019.
दिवाणी न्यायाधीश (वरिष्ठ विभाग), खेड, जिल्हा रत्नागिरी यांच्या न्यायालयात (अध्यक्षता – जी. जे. श्रीसुंदर) नियमित दिवाणी खटला क्र. 04/2018 प्रदर्श क्र. 271 (जुना नियमित दिवाणी खटला क्र. 39/2010) (CNR क्र. MHRT-120001012018) 1) श्री. जयवंतराव बाबुराव शिंदे, वय 69 वर्षे, रा. गावठाण वाडी, पो. नांदिवसे, ता. चिपळूण, जि. रत्नागिरी. 2) श्री. सुनील श्रीपत राव शिंदे, वय 44 वर्षे, रा. गणेशपूर, पो. नांदिवसे, ता. चिपळूण, जि. रत्नागिरी. 3) श्री. नितीन सुमंतराव शिंदे, वय 35 वर्षे, रा. राधानगर, पो. नांदिवसे, ता. चिपळूण, जि. रत्नागिरी. ... फिर्यादी.
विरुद्ध
1) श्री. अनंत लक्ष्मण जंगम, रा. स्वयमदेव, ता. चिपळूण.2) श्री. वसंत सखाराम जिमान, रा. गणेशपूर, पो. नांदिवसे, ता. चिपळूण, जि. रत्नागिरी. ते १७६) श्री. प्रकाश शिवराम पवार, वय ४७ वर्षे, व्यवसाय – शेती, रा. नांदिवसे (गणेशनगर), ता. चिपळूण, जि. रत्नागिरी... प्रतिवादी
दावा: दर्जा, परंपरागत मानाचा अधिकार आणि कायमस्वरूपी स्थगनादेश जाहीर करण्यासाठी दावा.
👩⚖️हजर वकील वादींसाठी वकील – श्री. ए. डी. भोसले. प्रतिवादी क्र. १, २, ४ ते ५४, ५६ ते ५८, ६० ते १२७, १२९ ते १५० साठी वकील – श्री. ए. ए. जयगडे. प्रतिवादी क्र. ३ साठी – सरकारी वकील (AGP) श्रीमती मेघना नलावडे.
निर्णय [निर्णय दिनांक: ८ ऑगस्ट, २०१९]
१. वादींनी प्रतिनिधी म्हणून त्यांच्या दर्जा, परंपरागत हक्क/मानाचा अधिकार आणि प्रतिवादींविरुद्ध कायमस्वरूपी बंदी मागण्यासाठी हा दावा दाखल केला आहे.
२. या दाव्याची थोडक्यात पार्श्वभूमी खालीलप्रमाणे:
वादी हे त्यांच्या दिलेल्या पत्त्यावर राहतात. त्यांनी स्वतःसह त्यांच्या सारख्या इतर शिंदे कुटुंबियांच्यावतीने हा दावा प्रतिनिधी स्वरूपात दाखल केला आहे. हे सर्व श्री. सोमाजीराव बाळाजी शिंदे या ऐतिहासिक योद्ध्याचे वंशज आहेत. त्यांना खालील नमूद केलेल्या इनामाच्या रूपाने नांदिवसे, स्वयंदेव आणि अर्धे दीवानवाडी हे संपूर्ण गावे मिळाले होते. ही गावे तत्कालीन अंजनवेल (ता. चिपळूण) हद्दीतील असून, नंतर ही गावे महसुली गावांमध्ये – नांदिवसे, स्वयंदेव, दीवानवाडी, गणेशपूर आणि राधानगर – म्हणून ओळखली जाऊ लागली. पुढे या गावांना "शिंदे" यांचा अधिकार राहिलेला आहे.
३. वरील इनाम शिंदे कुटुंबाच्या नावे ऐतिहासिक आदिलशाही काळात देण्यात आले होते आणि नंतरच्या काळात मराठा राजांनीही या इनामाचा स्वीकार केला होता. शेवटी ब्रिटिश सत्तेने देखील या इनामास “वैयक्तिक इनाम” म्हणून मान्यता दिली होती आणि तो इनाम बॉम्बे वैयक्तिक इनाम समाप्ती कायदा, १९५२ पर्यंत वैध राहिला. तसेच, खोतकी हक्क बॉम्बे खोतकी समाप्ती कायदा, १९४९ पर्यंत चालू होता.
त्या इनामाच्या आधारावर वादग्रस्त गावांतील जमीन, इमारती, झाडे, इतर वनस्पती, पाणी व इतर स्रोत हे सर्व वादी शिंदे कुटुंबाचे पूर्णपणे कायदेशीर मालकीचे होते.
इनामाची पार्श्वभूमी व ऐतिहासिक दस्तऐवज
४. नांदिवसे व स्वयमदेव गावांतील वरील इनामाच्या स्वरूपात मिळालेल्या मालमत्तेत नैसर्गिकरित्या तेथे असलेले मंदिरे व मूर्ती यांचा समावेश होतो, जर त्या त्या काळात अस्तित्वात असतील तर. लोककथांनुसार, जेव्हा शिंदे कुटुंबाचे पूर्वज इनामदार म्हणून त्या गावात राहू लागले, त्यावेळी:
(i) स्वयमदेव गावात, केवळ एका मोकळ्या जागेवर झाडाच्या फांद्या व पानांपासून बनविलेल्या आडोशात श्री. शिवाच्या मूर्तीचे अस्तित्व होते, ही मूर्ती जमिनीतून स्वयंभू स्वरूपात प्रकट झालेली मानली जाते आणि तिला “श्री स्वयंभू शंकर” असे म्हटले जाते;
(ii) नांदिवसे गावात, लोककथांनुसार, पूर्वी त्या गावात वास्तव्यास असलेल्या कोळी समाजाच्या देवतांचे काही उपासनेचे स्थान होते, पण आज त्यांची नावे व स्वरूप कोणालाही ज्ञात नाहीत;
(iii) नांदिवसे गावाच्या पूर्वेकडील डोंगर भागात श्री कालभैरवाचे एक मंदिर होते, ज्याची मूर्ती नंतर एका वृद्ध स्त्री पुजारिणीसाठी गावाजवळ खाली आणण्यात आली, कारण तिच्यासाठी दररोज डोंगरावर जाऊन पूजा करणे अशक्य झाले होते.
वादींचे म्हणणे आहे की, वरील लोककथांच्या विरुद्ध, प्रस्थापित आणि मान्य इतिहासानुसार त्यांचा कुलदैवत म्हणजे श्री शिव, श्री रामवर्धायनी देवी (पार्वती), श्री महालक्ष्मी देवी असून, ग्रामदैवत म्हणून श्री जनाई व वाघजाई देवी पूजल्या जातात. वादींचे म्हणणे आहे की, ते भगवान श्री शिवाचे उपासक असल्यामुळे नैसर्गिकरित्या ते कालभैरव व चंडिका, जोगेश्वरी यांचेही उपासक आहेत.
५. वादींनी असा युक्तिवाद केला आहे की, सदर तीन मंदिरांमध्ये साजरा होणाऱ्या उत्सवांपैकी एक म्हणजे "होळी" हा हिंदू उत्सव आहे, जो महाराष्ट्रातील संपूर्ण कोकण प्रदेशात स्थानिक पातळीवर "शिमगा उत्सव" म्हणून ओळखला जातो आणि तोच त्या विभागात एक मोठा आणि महत्त्वाचा उत्सव मानला जातो. सदर उत्सवाचे मुख्य टप्पे आणि कार्यपद्धती, सदर गावांमध्ये आणि सदर मंदिरांमध्ये सदर शिंदेंनी स्थापन केली होती; आणि सदर शिंदे तसेच सदर गावांमध्ये जंगम आणि कुणबी समुदायांसह इतर समुदायांचे विविध प्राधान्य हक्क आणि "मान" कोणत्या क्रमवार मध्ये समाविष्ट आहेत आणि कोणत्या मांडणीचा सदर खटल्याचा विषय आहे ते खालीलप्रमाणे :
वादींच्या म्हणण्यानुसार, वरील नमूद तीन मंदिरांमध्ये दरवर्षी साजरा होणारा प्रमुख उत्सव म्हणजे हिंदू धर्मातील होळीचा उत्सव, जो महाराष्ट्राच्या संपूर्ण कोकण पट्ट्यात "शिमगा उत्सव" या नावाने ओळखला जातो. हा उत्सव हा परिसरातील एक मोठा व अत्यंत महत्त्वाचा सण मानला जातो.
शिंदे कुटुंबाने त्यांच्या गावांतील व वरील तीन मंदिरांतील शिमगा उत्सवाची एक ठराविक पद्धत व प्रक्रिया रूढ केली असून, त्यात शिंदे कुटुंबाचे व इतर गावकऱ्यांचे (विशेषतः जंगम व कुणबी समाजाचे) परंपरागत हक्क, मान (मानपान) आणि प्राधान्य यांचा समावेश आहे. त्याचे टप्पे खालीलप्रमाणे आहेत:
अ) फाल्गुन महिन्यातील पाचव्या दिवशी किंवा त्याआधीच्या दिवशी, त्या वर्षी पूजेसाठी जबाबदार असलेला गुरव पुजारी (ज्याचा वर्षाचा पाळी असेल) वाडीतील शिंदे मानकरींच्या घरी जाऊन होळी सणाची सुरुवात करण्यासाठी त्यांची परवानगी घेतो. ही सुरुवात खालील तीन मंदिरांच्या ठिकाणी लहान लहान होम (हवन) पेटवून केली जाते:
श्री स्वयंभू शंकर मंदिर, स्वयमदेव, श्री जनाई-वाघजाई मंदिर, नांदिवसे, श्री कालभैरव-चंडिका-जोगेश्वरी मंदिर, नांदिवसे. परवानगी मिळाल्यावर काही शिंदे मानकरी गुरव पुजाऱ्यांच्या सहाय्याने आवश्यक पूजा साहित्याच्या साह्याने दररोज रात्री लहान होम पेटवतात, हे फाल्गुन महिन्याच्या पाचव्या दिवसापासून पौर्णिमेच्या आदल्या रात्रीपर्यंत चालते. दरम्यान, शिंदे व इतर गावकरी मुख्य होळीच्या होमासाठी लाकडे जमा करतात.
ब) फाल्गुन पौर्णिमेच्या दिवशी सकाळपासून संध्याकाळपर्यंत, काही शिंदे व गावकरी होळीच्या मुख्य होमासाठी लाकडांचे ढीग मंदिराजवळच्या ठिकाणी पोहोचवतात. याला "होळकांड टाकणे" असे म्हणतात. सायंकाळी सुमारे ४ ते ५ वाजेच्या सुमारास, तीनही शिंदे शाखांचे मानकरी व इतर गावकरी श्री जनाई-वाघजाई मंदिरात एकत्र येतात. त्या ठिकाणी शिंदे मानकरी जंगम व गुरव पुजाऱ्यांना तीनही मंदिरांतील देवतांचे चांदीचे मुखवटे, दागिने आणून पाळणा (पालखी) सजवण्यास सांगतात. सजविलेली पालखी मंदिराजवळील जागी ठेवली जाते. त्याला "साण" असे म्हणतात गुरव पुजारी दुसऱ्या शाखेतील शिंदे मानकऱ्यांकडून आणलेला "मेस" जातीच्या बांबूचा काठी वापरून "डालग " तयार करतात. डालग म्हणजे अर्पण केलेली टोपली, जी होळीच्या केंद्रस्थानी उभी केली जाते. या पालखीची सुरक्षा गुरव पुजाऱ्यांना सोपवली जाते. रात्री सुमारे ९ वाजता, तीनही शाखांचे शिंदे मानकरी, अन्य शिंदे व गावकरी श्री स्वयंभू शंकर मंदिरात एकत्र येतात. रात्री ११:३० वाजता, जगम पुजारी शिंदे मानकऱ्यांची उपस्थिती खात्री करून घेतो व मुख्य होम सुरू करण्याच्या सूचना घेतो.
 |
| Earn Money From Olymp Trade Rs. 350/- पासून सुरुवात |
पुजारी पूजा साहित्य घेऊन शिंदे मानकरी व इतरांसह होमासाठी नियुक्त जागेकडे जातो. तेथे शिंदे मानकरी गावातील "कुनबी" समाजातील कातरडे आडनावाच्या लोकांना खड्डा खणण्यास सांगतात. (पुर्वी झालेल्या वादामुळे मागील काही वर्षांत शिंदे किंवा त्यांच्या सांगण्यावरून इतर गावकरी स्वतःच खड्डा खणतात.) होमाचा चौकटीत बांबूवर टांगलेली टोपली बसवली जाते. दुसऱ्या शाखेच्या शिंदे मानकरींकडून शाकाहारी गोड धोड नैवद्य अर्पण होतो. जगम पुजाऱ्याच्या नियुक्तीने होमाची पूजा केली जाते. पुजारी पूजा घंटा व धूप आरती घेऊन ५ प्रदक्षिणा घालतो, त्यानंतर मानकरी व इतर गावकरीही सहभागी होतात. नंतर मानकरी होम प्रज्वलित करून नारळ अर्पण करतात. जगम पुजारी शंख किंवा भोंगा वाजवतो, टोपली जळून वाकली की ती काढून ठेवली जाते. नंतर इतर गावकरी आपापले नारळ अर्पण करतात व त्या दिवशीचा विधी संपतो.
पुढील भागात:
✅ दुसऱ्या दिवशीच्या सकाळी मंदिराजवळ होणारी पूजा.
✅ पालखी नेण्याची परंपरा.
✅ शिंदे कुटुंबाच्या तीन शाखांच्या अधिकार व मान.
C) दुसऱ्या दिवशी सकाळी सुमारे ८ ते ९ वाजता, शिंदे मानकरी, काही इतर शिंदे व गावकरी श्री जनाई-वाघजाई मंदिराजवळील 'साण' या ठिकाणी एकत्र येतात. गुरव पुजारी शिंदे मानकऱ्यांची उपस्थिती खात्री करून त्यांच्या परवानगीने होम विधी सुरू करतो. शिंदे मानकरी स्वतः खड्डा खणण्यास सुरुवात करतात, इतर गावकरी त्यास साहाय्य करतात, व होमाची रचना उभी केली जाते. यासाठी टोपली - शीट पुन्हा एकदा आदल्या दिवशी आणलेल्या बांबूच्या काठीवर टाकली जाते. त्यामध्ये पहिल्या शाखेतील शिंदे मानकरींकडून आणलेले अर्पण नैवद्य असतो, ज्यात एक कोंबडीचे पिल्लू (chick) देखील असते. नंतर शिंदे मानकरी, गणेशपूर गावातील “जोयशी” आडनावाच्या कुणबी समाजातील व्यक्तींना पालखी आणण्यास सांगतात. पालखी हजर झाल्यावर, गुरव पुजारी पूजा घंटा व धूपआरती घेतो आणि होम चौकटीभोवती ५ प्रदक्षिणा घालतो; त्यामागे पालखी, शिंदे मानकरी व सर्व उपस्थित ग्रामस्थ चालतात. शिंदे मानकरी जंगम पुजाऱ्याच्या नियुक्तीने होम प्रज्वलित करतात आणि नारळ अर्पण करतात. जंगम पुजारी पुन्हा भोंगा वाजवतो. गुरव पुजारी टोपली काढून बाजूला ठेवतो. मग इतर लोकही नारळ अर्पण करतात व विधी समाप्त होतो.
नंतर पालखी जनाई-वाघजाई मंदिराजवळील साणेवर परत नेली जाते. यानंतर, तीनही शिंदे मानकरी किंवा त्यांपैकी एक, शिंदे भावकी, एक जंगम पुजारी, काही गुरव पुजारी व उत्सुक ग्रामस्थ श्री कालभैरव-चंडिका-जोगेश्वरी मंदिराकडे जातात. वर वर्णन केलेल्या विधीप्रमाणेच येथेही होम केला जातो. यावेळीही तिसऱ्या शाखेतील शिंदे मानकरीकडून आलेली टोपली असते आणि त्यामध्येही एक कोंबडीचे पिल्लू असते, जे गुरव पुजारी कापतात. यानंतर पुढील विधी अशा प्रकारे होतात: "जोयशी" आडनावाच्या कुणबी समाजातील व्यक्तीं पालखी श्री स्वयंभू शंकर मंदिराजवळील पिंपरणी नावाच्या झाडाजवळील साणेवर या नेतात. शिंदे, त्यांच्या मानकऱ्यांसह व गावकऱ्यांसह त्याच्यासोबत जातात.
(मागील काही वर्षांत प्रतिवादी क्र. १ व २ यांच्या गटातील कुणबी समाजातील काही व्यक्तींनी जोयशी समाजाला पालखी नेण्यापासून जबरदस्तीने अडवले आहे, त्यामुळे अलीकडील काळात शिंदे स्वतःच पालखी नेतात.) शिंदे मानकरी पालखीतील देवतेची पूजा करतात. पूर्वीच्या एका विजयी युद्धाच्या स्मरणार्थ, जंगम पुजारी शिंदे पुरुषांच्या कपाळावर कुंकवाचा टिळा लावतात. पालखी श्री स्वयंभू शंकर मंदिरात काही काळ विसाव्यासाठी ठेवली जाते. तिथे "चौक" नावाची पूजा केली जाते. मग पालखी पुन्हा श्री जनाई-वाघजाई मंदिराजवळील साणेवर परत आणली जाते. यानंतर, त्या साणे समोरच्या मोठ्या मैदानावर विविध पारंपरिक खेळ खेळले जातात आणि "दरवाजा भरणे" ही समारंभिक प्रक्रिया पार पडते. यानंतर पालखी मंदिरात नेली जाते, तेथेही "चौक" पूजा होते आणि ग्रामस्थ एकत्र येऊन सर्वांच्या कल्याणासाठी प्रार्थना करतात. त्यानंतर एक ज्येष्ठ शिंदे वडीलधारी दुसऱ्या दिवसांपासून गावांतील घरांमध्ये पालखी नेण्याच्या परंपरेविषयी सूचना देतो आणि त्या दिवसापासून पुढे पालखीची जबाबदारी गुरव पुजाऱ्यांकडे दिली जाते. त्या दिवशी उशिरापर्यंत सर्व ग्रामस्थ मंदिरात भजनाचा कार्यक्रम करतात.
D) तिसऱ्या दिवशी, म्हणजे होळीच्या मुख्य होमनंतरचा पहिला पालखी दौऱ्याचा दिवस असतो. शिंदे, गुरव व जगम पुजाऱ्यांच्या साहाय्याने श्री जनाई-वाघजाई मंदिराजवळील होमाजवळ पूर्वज शिंदे यांच्या पवित्र स्थळी पूजन करतात. त्यानंतर श्री जनाई-वाघजाई व श्री कालभैरव-चंडिका-जोगेश्वरी मंदिरांतील गुरव पुजारी व एक जंगम पुजारी पालखी तीनही शिंदे मानकऱ्यांच्या घरी नेतात, जे वेगवेगळ्या वाड्यांमध्ये राहतात. त्या त्या मानकऱ्यांनी देवांची स्वतःची वैयक्तिक पूजा पालखीसमोर जंगम पुजाऱ्याच्या नियुक्तेनी करतात .त्या दिवशी शिंदे मानकऱ्यांच्या घरांशिवाय इतर कोणत्याही घरात पालखी नेली जात नाही आणि ती परत श्री जनाई-वाघजाई मंदिरात ठेवली जाते.
E) पुढील दिवस – म्हणजे पालखी दौऱ्याचा दुसरा दिवस: गुरव व जंगम पुजारी पालखी शिंदे कुटुंबाच्या पहिल्या शाखेतील सर्व घरांमध्ये नेतात. सुरुवातीला तीन प्रमुख पूजांचा मान त्या शाखेतील प्राधान्य मिळवलेल्या कुटुंबांना दिला जातो. नंतर उर्वरित शाखेतील शिंदे आपापल्या घरांमध्ये पालखीतील देवतेची वैयक्तिक पूजा करतात. त्या दिवशीही इतर कोणत्याही घरात पालखी नेली जात नाही. पूजेनंतर पालखी परत श्री जनाई-वाघजाई मंदिरात आणली जाते.
F) पुढील दिवस – म्हणजे पालखी दौऱ्याचा तिसरा दिवस: या दिवशी पुजारी पालखी शिंदे कुटुंबाच्या दुसऱ्या शाखेतील सर्व कुटुंबांमध्ये नेतात. त्या शाखेतील प्रत्येक कुटुंब पालखीतील देवतेची स्वतःची वैयक्तिक पूजा पूर्वीप्रमाणेच जगम पुजाऱ्याच्या उपस्थितीत करतात, . याही दिवशी पालखी इतर कोणत्याही घरात नेली जात नाही. संपूर्ण विधीनंतर ती पुन्हा श्री जनाई-वाघजाई मंदिरात परत आणली जाते.
G) पुढील – म्हणजे पालखी दौऱ्याचा चौथा दिवस: या दिवशी पुजारी पालखी शिंदे कुटुंबाच्या तिसऱ्या शाखेतील सर्व कुटुंबांमध्ये नेतात. तिथेही प्रत्येक कुटुंब पालखीतील देवतेची स्वतःची वैयक्तिक पूजा करतात. याही दिवशी इतर कोणत्याही कुटुंबात पालखी जात नाही, व ती विधीनंतर पुन्हा मंदिरात आणली जाते. या दिवशी पालखी नेण्यासाठी खालील निश्चित क्रम ठरलेला आहे: सर्वप्रथम, पालखी जाते श्री चांदजिराव शिंदे व त्यांच्या कुटुंबीयांच्या घरी, गावठानवाडी, नांदिवसे. त्यानंतर, “तानळीची वाडी” (आताचे राधानगर) येथील श्री राजारामराव गंगारामराव शिंदे यांच्या घरी. नंतर, स्व. वसंतराव बाबुराव शिंदे यांच्या घरी. यानंतर पालखी “उगवती नवी” नावाच्या गटातील शिंद्यांच्या उर्वरित घरांमध्ये नेली जाते. मग ती “मधली नवी” गटातील श्री माधवराव गोपाळराव शिंदे यांच्या घरी व त्यांच्या गटातील इतर घरांमध्ये जाते. शेवटी ती “मावळती नवी” गटातील श्री महादेव तातोजीराव शिंदे यांच्या घरी, व तिथल्या इतर घरांत जाते. प्रत्येक दिवसाच्या शेवटी, संबंधित शाखेतील शिंदे पूजेनंतर "छबिना" म्हणजे, पालखी मिरवणूक त्यांच्या भागात काढतात. छबिना ही परंपरागत उत्सवाची मिरवणूक असते, ज्यामध्ये पालखी सजवून गावात फिरवली जाते. ही मिरवणूक संपल्यावर, पालखी परत श्री जनाई-वाघजाई मंदिरात आणली जाते, व त्यानंतरच पुढील दिवशीचा कार्यक्रम सुरू होतो.
H) पुढील – म्हणजे पालखी दौऱ्याचा पाचवा दिवस:
यावेळी पालखी इतर शिंदे कुटुंबीयांकडे नेली जाते जसे की: “कारभारी” शिंदे, शिंद्यांचे सासरचे नातलग, जे गावात राहतात इतर गावांतील शिंदे, जे नांदिवसे किंवा स्वयमदेव गावात वास्तव्यास आहेत. परंतु या दिवशी मात्र गुरव पुजारी पालखी घेऊन जात नाहीत. वरील संबंधित कुटुंबांनी स्वतः पालखी त्यांच्या घरी न्यायची आणि परत मंदिरात आणायची जबाबदारी स्वीकारावी लागते. या दिवशी "छबिना" मिरवणूकीस परवानगी नाही. जेव्हा पालखी परत मंदिरात येते, तेव्हा गुरव पुजारी पालखीत असलेल्या सर्व पूजा सामग्रीचे तपशीलवार परीक्षण करतात. आणि नोंद व तपासणीनंतर ते सर्व शिंदे मानकऱ्यांना अहवाल स्वरूपात सादर करतात, जे खात्री करून घेतात की सर्वकाही सुरळीत आहे.
पालखीचा सहावा दिवस: ज्यामध्ये पालखी राधानगरमध्ये जाते, इतर कुणबी घरांमधील पूजा मान व सहभाग
"अब्दागिरी" ध्वज व मंदिराचं प्रतिनिधित्व करणारी झाकी: शिमगा उत्सवातील पालखी दौऱ्याचा सहावा दिवस आणि संबंधित विधीं:
I) पुढील – म्हणजे पालखी दौऱ्याचा सहावा दिवस: या दिवशी पालखी शिंदे कुटुंबाच्या तिसऱ्या शाखेच्या परवानगीने, राधानगर गावात नेली जाते. वाटेत पालखी "नांदुरकी " नावाच्या झाडाखाली काही काळ विसावते.त्या ठिकाणी गुरव पुजारी (पालखी नेत नसून फक्त सोबत असतात) — राधानगरमधील तिसऱ्या शाखेतील सर्व शिंद्यांना पालखी पोहोचल्याची माहिती देतात. त्यानंतर त्या शाखेतील काही शिंदे व गावकरी एकत्र येतात. या ठिकाणी पूजा करण्याचा “मान” (परंपरागत हक्क) खालील कुटुंबांमध्ये आहे:
सखाराम धोंडू मोरे व त्यांच्या कुटुंबातील सदस्य, हे लोक शिंदे मानकऱ्यांची परवानगी घेऊन पूजा करतात.त्यानंतर पालखी जाते स्व. भिकाजी चव्हाण (कुणबी समाज) यांच्या घरी. त्यांच्या कुटुंबालाही पालखीतील देवतांची पूजा करण्याचा “मान” आहे. या चव्हाण कुटुंबाला याचबरोबर पुढील दोन परंपरागत हक्क आहेत: पालखीबरोबर पवित्र ध्वज (flag) नेण्याचा मान, “अब्दागिरी” देवतांची झाकी किंवा फिरती पालखी घेऊन जाण्याचा मान याच कुटुंबाचा होता.
त्यानंतर मोरे कुटुंबातील इतरांच्या घरी, मग त्या परिसरातील सकपाळ कुटुंबांकडे, आणि नंतर त्या परिसरातील कुणबी व इतर समाजांतील सर्व इतर गावकऱ्यांकडे त्यांच्यातील प्रथानुसार किंवा "मानसन्मान " नुसार पालखी नेण्यात येते. येथेही, सकाळी ही पालखी वरील श्री जनाई वाघजाई मंदिरातून घेऊन जायची असते व संध्याकाळी ती पुन्हा तेथेच परत आणायची असते. ही जबाबदारी संबंधित व्यक्ती स्वतःच्या जबाबदारीवर आणि स्वखर्चाने पार पाडतात. गुरव पुजारी पालखी त्यांच्या घरी नेत नाहीत, तर एक किंवा अधिक जंगम पुजाऱ्यांसह फक्त पुजाविधीसाठी पालखी सोबत जातात.
संध्याकाळी "छबिना" समारंभ पार पडल्यानंतर पालखी परत येताना नांदुर्की झाडाजवळ पोहोचते, तेव्हा गुरव पुजारी संबंधित व्यक्तींकडून पालखीतील वस्तूंची पाहणी व हिशोब घेतात व शिंदे कुटुंबास कळवतात की पालखी परत आली आहे. त्यानंतर शिंदे कुटुंबीय पुन्हा त्या ठिकाणी येऊन सर्व काही सुरळीत आहे का हे खात्री करतात व सासरवाड्यांशी व इतर बाहेरील पाहुण्यांशी नारळ वाटपाचा छोटा समारंभ करतात. त्यानंतर संबंधित कुणबी समाजातील व्यक्ती ही पालखी पुन्हा श्री जानाई वाघजाई मंदिरात घेऊन जातात.
J. पालखी विधीच्या सातव्या दिवशी, म्हणजे दुसऱ्या दिवशी सकाळी, शिंदे कुटुंबीयांचा दुसरा शाखेतील भावकी श्री जानाई वाघजाई मंदिरात एकत्र येतात . तेथे गुरव पुजारी त्यांची परवानगी मागतात की पालखी गावातील गणेशपूर येथे, ज्याला पूर्वी “तळ्याची वाडी” म्हणत, तिथे नेण्यात येते. व्यवस्था लक्षात घेता ही परवानगी दिली जाते. त्यानंतर गुरव पुजारी शिंदे कुटुंबाच्या सर्व तिन्ही शाखांना, जे गावठाणात वास्तव्यास आहेत, ही माहिती कळवतात, आणि ही पालखी गणेशपूर गावात नेण्यात येते, याची माहिती संबंधित शिंदे कुटुंबीयांना देण्यात येते, जे त्या ठिकाणी वास्तव्यास आहेत. त्यांनाही कळवले जाते की ही पालखी त्यांच्या परिसरात येत आहे. त्या पालखीच्या गणेशपूर भागातील प्रवासादरम्यान, त्या भागातील व्यक्ती ही पालखी “नमिंद्राच आड” नावाच्या ठिकाणी ठेवतात. तेव्हा गुरव पुजारी संबंधित शिंदे कुटुंबीयांना ही माहिती देतात की पालखी तेथे पोहोचली आहे. त्यानंतर शिंदे कुटुंबीय व इतर गावकरी त्या ठिकाणी पालखीजवळ एकत्र येतात, आणि उपस्थित असलेल्या शिंदे कुटुंबीयांची परवानगी घेऊन, गणेशपूर परिसरातील जयाशी कुटुंबीयांपैकी एक “मानकरी” त्या ठिकाणी पालखीतील देवतांची पूजा करतो.
यानंतर पालखी प्रथम त्या परिसरातील सोनार समाजाच्या घरी नेली जाते आणि त्यानंतर त्या परिसरातील कुळवाडी व इतर समाजाच्या घरी, त्यांच्या-त्यांच्या "मान"नुसार नेली जाते. येथेही, सकाळी ही पालखी वरील श्री जानाई वाघजाई मंदिरातून घेऊन जायची असते आणि संध्याकाळी ती पुन्हा त्या मंदिरात परत आणायची असते. ही संपूर्ण जबाबदारी पालखी स्विकारणाऱ्या व्यक्तींनी स्वतःच्या जबाबदारीवर आणि स्वतःच्या खर्चाने पार पाडायची असते. गुरव पुजारी पालखी त्यांच्या घरी नेत नाहीत, परंतु एक किंवा अधिक जंगम पुजाऱ्यांसह, फक्त पुजाविधी करण्यासाठी पालखीबरोबर जातात.
संध्याकाळी छबिना विधीनंतर, ही पालखी परत जात असताना ती पुन्हा “नमिंद्राच्या आड” या ठिकाणी आणली जाते (या दिवशी छबिना समारंभास अनुमती असते). तेव्हा गुरव पुजारी पालखीतील वस्तूंची तपासणी करून, त्याचा हिशोब संबंधित व्यक्तीकडून घेतात आणि शिंदे कुटुंबीयांना कळवतात की पालखी परत आली आहे.
त्यावर शिंदे कुटुंबीय पुन्हा त्या ठिकाणी येतात, सर्व काही व्यवस्थित आहे की नाही याची खात्री करतात व सासरवाड्यांना व इतर बाहेरील पाहुण्यांना नारळ देण्याचा एक छोटेखानी समारंभ करतात. त्या परिसरातील सोनार समाजातील लोक त्यांच्या "नवस" नुसार पालखीला “पुतळी” नावाचा दागिना अर्पण करतात. त्यानंतर गुरव पुजारी ती पालखी परत श्री जानाई -वाघजाई मंदिरात घेऊन जातात.
K. पुढील दिवशी, म्हणजे पालखी विधीच्या आठव्या दिवशी, सध्याच्या "स्वयमदेव" या गावात (पूर्वीचे नाव “पिंपळाची वाडी”) आणि नांदिवसे गावातील “लोगडेवाडी” या ठिकाणी वास्तव्यास असलेले जंगम, सुतार व कुळवाडी समाजाचे प्रतिनिधी, “गावठाणवाडी” येथे वास्तव्यास असलेल्या शिंदे कुटुंबीयांची परवानगी मागतात की पालखी त्यांच्या घरी आणता यावी. सद्यस्थिती लक्षात घेता ही परवानगी शिंदे कुटुंबीयांकडून दिली जाते.
येथेही सर्वप्रथम पालखी श्री स्वयंभू शंकर मंदिराच्या आवाराच्या मुख्य प्रवेशद्वाराजवळ, ज्याला "पोवळी" असे म्हणतात, तिथे नेली जाते. या ठिकाणी जंगम पुजारी त्या दरवाज्याच्या दिव्य रक्षकाची, ज्याला "दारवजाकर" म्हणतात, पूजा करतात. त्यानंतर ही पालखी स्वयमदेव गावातील एका जंगम पुजाऱ्याच्या घरातील "गादी" (देवतेचे आसन) या ठिकाणी नेली जाते, जिथे वर्षभर श्री शंकराच्या चांदीच्या मुखवट्यांचे पूजन केले जाते. संबंधित जंगम पुजारी पालखीतील देवतांची स्वतःची पूजा करतो. यानंतर ही पालखी त्या गावातील इतर जंगम समाजाच्या व्यक्तींच्या घरी नेली जाते आणि त्यानंतर नांदिवसे गावातील लोगडेवाडी येथे असलेल्या एका पुजाऱ्याच्या घरी श्री काळभैरव, श्री चंडिका व श्री जोगेश्वरी या देवतांच्या गादीवर जाते. त्यानंतर ही पालखी कातुर्डे आडनाव असलेल्या कुळवाडी समाजाच्या व्यक्तींच्या घरी जाते आणि नंतर त्या वाडीतील व स्वयमदेव गावातील उरलेल्या सर्व गावकऱ्यांच्या घरी त्यांच्या प्रथानुसार किंवा "मानां"नुसार नेली जाते.
पुढील दिवशी, म्हणजेच पालखी विधीच्या नवव्या दिवशी, पालखी ही स्व. श्री. बारकू गुरव यांच्या वंशातील गुरव पुजाऱ्यांच्या घरी असलेल्या श्री जानाई वाघजाई यांच्या ‘गादी' कडे गुरव वाडीत, नांदिवसे गावात नेली जाते. त्यानंतर ती पालखी त्या गुरव वाडीत असलेल्या इतर गुरव कुटुंबांच्या घरी, मग 'कवणकर' आडनाव असलेल्या कुणबी व्यक्तीच्या घरी आणि नंतर गावातील न्हाव्यांच्या तसेच उर्वरित गावकऱ्यांच्या घरी जाते. दुपारपर्यंत ती पालखी परत श्री जानाई -वाघजाई मंदिरात येते. येथेही गुरव पुजारी पालखी उचलत नाहीत; ती पालखी श्री जानाई -वाघजाई मंदिरातून ज्यांच्याकडे नेली जाते त्यांनीच ती पुन्हा परत आणायची असते. गुरव पुजारी एक किंवा अधिक जंगम पुजाऱ्यांसह फक्त धार्मिक विधी करण्यासाठी त्या पालखीसोबत असतात.
त्याच दिवशी दुपारच्या वेळी, शिंदे घराण्याच्या तिन्ही शाखांचे शिंदे व इतर गावकरी या मंदिरात जमलेले असतात, आणि गुरव पुजारी शिंदे यांची पालखी विधीच्या समारोपासाठी परवानगी घेतात.
त्या पालखी विधीला ‘शिपणे’ असे संबोधले जाते. या समारंभाच्या वेळी शिंदे माणकऱ्यांच्या तिन्ही शाखांचे प्रतिनिधी उपस्थित असल्याची खात्री केली जाते. त्यानंतर गुरव पुजारी शिंदे माणकऱ्यांना पाय धुण्यासाठी पाणी देतात. पाय धुतल्यानंतर शिंदे माणकरी पालखीत असलेल्या देवतांची पूजा करतात. त्या दरम्यान, काही इतर शिंदे व्यक्ती पालखी विधीच्या काळात देवतांकडे आलेल्या नैवेद्य/नगदी भेटींची मोजणी करतात व त्या भेटी स्वतःच्या ताब्यात घेऊन त्यांची नोंद त्या उद्देशासाठी ठेवलेल्या वहीत करतात. त्यानंतर, पालखीत ठेवलेल्या देवतांच्या रौप्य मुखवट्यांची ‘भांडरणे’ नावाच्या विधीद्वारे उतराई केली जाते व त्या मुखवट्यांसह देवतांची दागदागिने शिंदे व्यक्तींनी संबंधित तीन मंदिरांच्या पुजाऱ्यांच्या ताब्यात दिले जातात, तसेच त्याबाबत पुजाऱ्यांकडून पावती घेतली जाते. यानंतर जंगम व गुरव पुजाऱ्यांना शिंदे व्यक्तींनी ‘बसवंत पूजा’, ‘संगम राखण’, ‘माणकरी राखण’, ‘पातीर’ आणि ‘किर्का’ या विधींसाठी रोख स्वरूपात मानधन दिले जाते. त्यानंतर पुजारी शिंदे कुटुंबातील प्रत्येक तीन शाखांना त्यांच्या ‘मानां’ नुसार नारळ भेट देतात. यानंतर शिंदे घराण्यातील एखादे ज्येष्ठ व्यक्ती जाहीर करतात की होळी किंवा शिमगा उत्सव समाप्त झाला आहे.
फिर्यादी यांनी असा दावा केला आहे की, त्यांनी गावात होळीचा उत्सव पारंपरिक पद्धतीने साजरा केला आहे आणि सर्व गावकरी त्यांना मान देत आले आहेत. तसेच शिंदे कुटुंबातील काही माणकऱ्यांना देवतांची पूजा करण्याचा हक्क आहे आणि वरीलप्रमाणे प्रथा प्राचीन काळापासून चालत आलेली आहे. त्यामुळे फिर्यादी यांचा असा दावा आहे की, त्यांना प्रथेनुसार त्यांच्या गावात प्रथम होळी पूजा करण्याचे वैधानिक नागरी हक्क आहेत.
६. त्या इनाम गावांमध्ये म्हणजे नांदिवसे, स्वयंदेव व अर्धी दिवाणवाडी येथे प्रवेश करून, शिंदे कुटुंबातील पूर्वजांनी आपली स्वतःची घरे बांधली. त्यांनी कुनबी समाज, सोनार, सुतार, न्हावी इत्यादी इतर गावकऱ्यांनाही त्यांची घरे बांधण्यास परवानगी दिली. कालांतराने शिंदे कुटुंबातील त्या पूर्वजांनी खालीलप्रमाणे एकूण तीन मंदिरे उभारली, ती अशी –
(१) स्वयंदेव गावातील श्री स्वयंभू शंकर मंदिर,
(२) नांदिवसे गावातील श्री जनाई-वाघजाई मंदिर,
(३) नांदिवसे गावातील श्री काळभैरव, श्री चंडिका व श्री जोगेश्वरी मंदिरे.
या मंदिरांमधील दैनंदिन पूजाअर्चा व स्वच्छता यांची जबाबदारी सांभाळण्यासाठी शिंदे कुटुंबातील पूर्वजांनी स्वयंभू शंकर मंदिरात जंगम समाजाचे पुजारी आणि उर्वरित दोन मंदिरांमध्ये गुरव समाजाचे पुजारी नेमले. या पुजाऱ्यांना त्या गावांत आपली घरे बांधण्याचीही परवानगी देण्यात आली. हे पुजारी मंदिरे स्वच्छ करत असत आणि त्यांच्या मोबदल्यात त्यांना शिंदे कुटुंबाने मंदिरात अर्पण केल्या जाणाऱ्या धान्य व इतर खाद्य पदार्थ घेण्याची मुभा दिली होती, तसेच ठरावीक वार्षिक धान्यसाठ्याच्या स्वरूपात निश्चित वेतनही देण्यात येत असे. याशिवाय, त्या पुजाऱ्यांना वैयक्तिक स्वरूपात व गावातील तसेच आजूबाजूच्या गावांतील लोकांकडून ‘अभिषेक’, ‘महापूजा’ इत्यादी धार्मिक विधींसाठी ‘फीज’ किंवा ‘दक्षिणा’ घेण्याचीही परवानगी होती.
०७. शिंदे कुटुंबाने मागील कित्येक शतकांपासून आजतागायत वरील सर्व तीन मंदिरांचे सर्व प्रकारे, आवश्यकतेनुसार दुरुस्तीचा खर्च समाविष्ट करून, संपूर्णपणे स्वतःच्या खर्चाने पालनपोषण केले आहे. म्हणजेच वरील सर्व खर्च शिंदे कुटुंबाने स्वतःच्या जबाबदारीवर केला आहे. कालांतराने वरील पुजाऱ्यांच्या कुटुंबांची संख्या वाढू लागल्यामुळे, शिंदे कुटुंबाने त्या मंदिरातील त्यांच्या कामकाजासाठी वार्षिक पालापाल (वार) निश्चित करून दिले. वरील तीन मंदिरांमधील देवतांच्या दागिन्यांचे, मुखवट्यांचे आणि इतर पूजेच्या वस्तूंचे संगोपन व देखरेख यासाठी शिंदे कुटुंबाने संबंधित पुजाऱ्यांकडे तात्पुरता ताबा सोपविला असून, वर्षअखेर शिंदे कुटुंब त्या पुजाऱ्यांकडून हिशोब घेऊन, पुढील वर्षासाठी ठरविलेल्या पाल्यानुसार दागिने व पूजेच्या वस्तू नव्या पुजाऱ्यांच्या स्वाधीन करीत असत.
मात्र असे नमूद केले जाते की, श्री स्वयंभू शंकर मंदिरातील दागिन्यांचे व पूजेच्या वस्तूंचे हे व्यवस्थापन प्रतिवादी क्र. १ आणि २ या विरोधी गटाने जबरदस्तीने व बेकायदेशीरपणे बिघडविले आहे. उर्वरित दोन मंदिरांमध्ये हीच व्यवस्था आजतागायत चालू आहे.
फिर्यादी यांनी असेही प्रतिपादन केले आहे की, वरील सर्व धार्मिक विधी व सणसमारंभात शिंदे कुटुंबीय नेहमी "यजमान" किंवा "मुख्य यजमान" म्हणून कार्यरत असतात. प्राचीन रूढीनुसार व सन्मान हक्काच्या दृष्टीने शिंदे कुटुंबीय हेच सर्वप्रथम मुख्य पूजाअर्चा आणि इतर प्रमुख धार्मिक विधी पार पाडत आले आहेत.
कालांतराने शिंदे कुटुंबाची संख्या वाढल्यामुळे ते कालांतराने तीन वंत भावांच्या शाखांमध्ये विभागले गेले. त्यापैकी ज्येष्ठ भावाची शाखा ‘पहिलां वंत ’ म्हणून ओळखली जाते आणि त्यानंतरच्या शाखांना अनुक्रमे ‘दुसरा वंत ’ व ‘तिसरा वंत ’ असे म्हटले जाते. फिर्यादी यांनी असेही मांडले आहे की, शिंदे कुटुंबात अशीही परंपरा रूढ झाली की प्रत्येक शाखेतील ज्येष्ठ भावाने आपल्या शाखेचा प्रतिनिधी म्हणून वरील सन्माननीय पूजाअर्चा इत्यादी विधी पार पाडण्यास सुरुवात केली. त्याला हा प्रतिनिधीचा दर्जा दिल्याने हा त्याचा "मान" किंवा विशेष सन्मानाधिकार तयार झाला आहे आणि म्हणूनच तो त्या शाखेचा ‘मानकरी’ म्हणून ओळखले जाऊ लागले, आणि अशा रीतीने वरील गावांमध्ये शिंदे कुटुंबाचे तीन मानकरी अस्तित्वात आले.
०८. फिर्यादी यांनी असेही प्रतिपादन केले आहे की, वरील तीन मंदिरांमध्ये साजरा होणाऱ्या सणांपैकी एक सण म्हणजे हिंदू सण “होळी” असून, तो महाराष्ट्रातील संपूर्ण कोकण भागात स्थानिक पातळीवर “शिमगा” म्हणून ओळखला जातो. हा सण कोकणातील मोठा व महत्त्वाचा सण मानला जातो. या सणाच्या मुख्य टप्प्यांची विधींची आखणी वरील गावांतील शिंदे कुटुंबीयांनी केली आहे. त्या टप्प्यांमध्ये शिंदे कुटुंबीयांचा मान आणि इतर गावांतील समाजांचे (जसे जंगम व कुंनबी समाज) सन्मानाधिकार (मान) यांचा समावेश आहे. हेच विषय या वर्तमान खटल्याचा गाभा आहेत. फिर्यादी यांनी असेही नमूद केले आहे की, होळीच्या पहिल्या दिवसापासून नवव्या दिवसापर्यंत वरील शिंदे कुटुंबीय विविध पूजाविधी आणि धार्मिक कर्मकांड पार पाडतात, कारण त्यांना ते करण्याचा परंपरागत सन्मानाधिकार (मान) आहे, जो या खटल्यातील फिर्यादी पत्रातील परिच्छेद ८ मध्ये नमूद केला आहे.
०९. फिर्यादी यांनी प्रतिपादन केले आहे की, मागील काही वर्षांपासून जोयाशी व्यक्ती या सणाच्या पारंपरिक पद्धतीनुसार पालखी उचलू शकत नाहीत, त्यामुळे शिंदे कुटुंबीय स्वतः ती पालखी उचलत आहेत. त्याचप्रमाणे, याआधी वरील गावांमधील कुंनबी समाजातील व्यक्ती पालखी मिरवणुकीत ढोल वाजवण्याचे काम करत असत. मात्र, वरील घटनेनंतर वाद निर्माण झाला असून, कुंनबी समाजातील व्यक्तींनी वरील ढोल वाजवण्याचे कार्य बंद केले आहे. ते कार्य आता शिंदे कुटुंबीय स्वतः पार पाडत आहेत. त्याचप्रमाणे, वरील गावांमधील इतर कोणालाही त्यांच्या पारंपरिक कामकाजासाठी जबरदस्ती करण्याचा शिंदे कुटुंबीयांचा हेतू नाही. जर एखादा व्यक्ती आपल्याला नेमून दिलेले पारंपरिक कार्य करण्यास नकार देत असेल, तर शिंदे कुटुंबीय ते कार्य स्वतः करतील किंवा पर्यायी व्यवस्था करतील.
तसेच, जर वरील गावांमधील एखादा व्यक्ती शिंदे कुटुंबीयांनी पालखी स्वीकारल्यानंतर ती आपल्या घरी नेण्यास इच्छुक नसेल, तर त्या व्यक्तीला जबरदस्ती करून पालखी घेण्यास भाग पाडण्याचा शिंदे कुटुंबीयांचा इरादा नाही. उलट, जर अशा व्यक्तीने पालखी स्वीकारण्यास नकार दिला किंवा अशा व्यक्तींचा एखादा गट स्वतःची वेगळी पालखी तयार करून पहिल्याच दिवशी ती आपल्या घरी नेण्याची इच्छा व्यक्त करत असेल, तरीही शिंदे कुटुंबीयांना याबाबत काहीच हरकत नाही, फक्त त्यांच्या पालखी विधीत कोणताही व्यत्यय येऊ नये.
खरंतर, शिंदे कुटुंबीयांनी अशा प्रकारची परवानगी प्रतिवादींना आधीच दिली आहे, परंतु प्रतिवादींनी ती नाकारली आहे. उलट, प्रतिवादी क्रमांक १ व २ यांचा वादग्रस्त गट असा आग्रह धरत आहे की, शिंदे कुटुंबीयांनी आपला सर्व मान किंवा सन्मानाधिकार सोडून द्यावा व इतर समाजातील लोकांना शिंदे कुटुंबीयांसोबत होळी सणातील होम प्रज्वलन करण्याची आणि पालखी स्वीकारण्याची मुभा द्यावी, तेही सर्व गावकऱ्यांसोबत समान पद्धतीने.
१०. फिर्यादी यांनी प्रतिपादन केले आहे की, शिंदे कुटुंबीयांची मुख्य अडचण अशी आहे की, त्यांच्या ठाम धार्मिक श्रद्धेनुसार त्यांना आपल्या पूर्वजांनी प्रस्थापित केलेली प्राचीन परंपरा मोडण्याचा कोणताही धार्मिक अधिकार नाही, जसे की या दाव्याच्या परिच्छेद क्रमांक ८ मध्ये नमूद केले आहे, आणि जर त्यांनी ती परंपरा मोडली तर त्यांना देवाचा कोप भोगावा लागू शकतो. त्याचप्रमाणे, शिंदे कुटुंबीयांनी वरील सणासंबंधी त्यांचे चांगल्या प्रकारे स्थापित झालेले नागरी हक्क किंवा त्यांचे परंपरागत सन्मानाधिकार (मान) सोडून द्यावेत, यासाठी काहीही कारण नाही.
११. फिर्यादी यांनी प्रतिपादन केले आहे की, केवळ प्रतिवादींचा वादग्रस्त गट कायद्याचा आधार न घेता, कोणतेही कायदेशीर कारण किंवा योग्य स्पष्टीकरण नसताना दाव्यातील परिच्छेद क्रमांक ८ मध्ये नमूद केलेली परंपरा जबरदस्तीने मोडण्याचा विचार करीत आहे म्हणून, शिंदे कुटुंबीयांनी आपले नागरी हक्क सोडून द्यावेत, असे म्हणता येणार नाही. फिर्यादी यांनी असेही मांडले आहे की, प्रतिवादी क्र. १ हा जंगम समाजातील असून प्रतिवादी क्र. २ हा वरील गावांतील कुंनबी समाजातील आहे, व ते त्यांच्या त्यांच्या समाजाचे नेते आहेत. त्यामुळे त्यांना या खटल्यात प्रतिवादी क्रमांक १ आणि २ म्हणून जोडले गेले आहे. फिर्यादींनी या माननीय न्यायालयास विनंती केली आहे की, सदर खटला प्रतिवादी क्र. १ व २ मार्फत त्यांच्या संपूर्ण गटाविरुद्ध दाखल करण्यास त्यांना परवानगी द्यावी.
१२. फिर्यादी यांनी असे प्रतिपादन केले आहे की, वरील गावांमध्ये होळी सण साजरा करण्याची पद्धत, शिंदे कुटुंबातील मानकऱ्यांचे मान व शिंदे कुटुंबाला देवतांच्या पालखी घरी आणून वैयक्तिक पूजेसाठी मिळणारे हक्क हे सर्व वरील शिंदे कुटुंबीय आणि गावातील इतर सर्व रहिवासी, ज्यामध्ये प्रतिवादी क्रमांक १ व २ यांच्या गटातील लोकही समाविष्ट आहेत, कोणत्याही अडथळ्याशिवाय नियमितपणे पाळत होते. ही परंपरा आद्यकालापासून सन १९८७ पर्यंत अव्याहतपणे चालू होती आणि त्यामुळे ती कायद्याच्या प्रभावाने बळकटीस आलेली स्थापित परंपरा ठरली असून शिंदे कुटुंबास ठोस नागरी हक्क प्राप्त झाले आहेत. फिर्यादी यांनी प्रतिपादन केले आहे की, मागील काही वर्षांपासून जोयाशी समाजातील व्यक्ती या सणाच्या परंपरेनुसार पालखी वाहून नेऊ शकत नाहीत, त्यामुळे शिंदे कुटुंबीय स्वतः पालखी वाहत आहेत. त्याचप्रमाणे, पूर्वी वरील गावांतील कुंनबी समाजातील व्यक्ती पालखी मिरवणुकीत ढोल वाजवण्याचे कार्य करत असत. मात्र, वरील वाद सुरु झाल्यानंतर कुंनबी समाजातील व्यक्तींनी हे कार्य बंद केले असून, आता ते कार्य शिंदे कुटुंबीय स्वतः करतात.
फिर्यादी यांनी असे प्रतिपादन केले आहे की, प्रतिवादी क्रमांक १ व २ यांचा आग्रह आहे की शिंदे कुटुंबीयांनी आपला परंपरागत मान किंवा सन्मानाधिकार पूर्णपणे सोडून द्यावा आणि इतर समाजातील व्यक्तींना शिंदे कुटुंबीयांसोबत होळी सणातील होम प्रज्वलन करण्याची तसेच सर्व गावांप्रमाणेच पालखी स्वीकारण्याची समान संधी द्यावी.
फिर्यादी यांनी असेही मांडले आहे की, शिंदे कुटुंबीयांची मुख्य अडचण अशी आहे की, त्यांच्या ठाम धार्मिक श्रद्धेनुसार त्यांना आपल्या पूर्वजांनी प्रस्थापित केलेली ही प्राचीन परंपरा मोडण्याचा धार्मिक अधिकार नाही, आणि जर त्यांनी ती मोडली तर त्यांना देवाचा कोप सहन करावा लागू शकतो. फिर्यादी यांनी असेही प्रतिपादन केले आहे की, प्रतिवादी क्रमांक १ व २ चा विरोधी गट हे अपेक्षित करीत आहे की, जर ही तीन मंदिरे सार्वजनिक विश्वस्त संस्थेच्या स्वरूपात घोषित झाली तर शिंदे कुटुंबाचे हे प्राचीन परंपरागत हक्क संपुष्टात येतील.
१३. फिर्यादी यांनी प्रतिपादन केले आहे की, साधारण सन १९८० च्या सुमारास...वरील शिंदे कुटुंबीयांनी सुमारे सन १९८० च्या सुमारास श्री स्वयंभू शंकर मंदिराचे जीर्णोद्धार केले आणि त्या जीर्णोद्धारासाठी रुपये १.२५ लाख इतका खर्च केला, तर इतर कुंनबी समाजातील लोकांनी फक्त रुपये ६,००० इतके अल्प योगदान दिले. त्या काळात, शिंदे कुटुंबातील एका व्यक्ती आणि प्रतिवादी क्र. १ यांचे वडील, दिवंगत लक्ष्मण सदलिंग जंगम, यांच्यामध्ये काही वैयक्तिक वाद झाल्यामुळे, लक्ष्मण सदलिंग जंगम हे सर्व शिंदे कुटुंबावर तीव्रपणे नाराज झाले. या नाराजीतून, त्यांनी गावांमध्ये असंतोष निर्माण करण्याच्या उद्देशाने काही कुंनबी समाजातील व्यक्तींना भडकावून वरील जीर्णोद्धाराच्या कामाचा हिशोब मागण्याची, निधीच्या अपहाराच्या खोट्या आरोपांची, आणि त्यांनी दिलेल्या अल्प योगदानाच्या आधारावर मंदिराच्या व्यवस्थापनात हक्क मागण्याची चळवळ उभी केली.
फिर्यादी यांनी प्रतिपादन केले आहे की, प्रतिवादी गटाने कोल्हापूर येथील माननीय सहाय्यक धर्मादाय आयुक्त यांच्याकडे मंदिराची सार्वजनिक विश्वस्त म्हणून नोंदणी करून त्याचा लेखापरीक्षण मिळविण्यासाठी अर्ज दाखल केला. त्यानुसार लक्ष्मण सदलिंग जंगम व कुंनबी समाजातील काही व्यक्तींनी प्रतिअर्ज दाखल करून त्यामध्ये ते मंदिराचे विश्वस्त असल्याचा दावा केला. कोल्हापूर येथील माननीय सहाय्यक धर्मादाय आयुक्त, ज्यांच्यासमोर दोन्ही अर्ज दाखल झाले होते, त्यांनी आवश्यक सार्वजनिक नोटीस न देता दोन्ही पक्षांना तडजोड करण्यास परवानगी दिली.
वरील शिंदे कुटुंबीयांना आपली खाजगी मालकीची मंदिरे केवळ लेखापरीक्षणासाठी सार्वजनिक विश्वस्त म्हणून नोंदवायची इच्छा नसल्यामुळे, त्यांनी सदर तडजोडीला मुंबई येथील माननीय संयुक्त धर्मादाय आयुक्तांसमोर आव्हान दिले. तेथे तडजोड रद्द करण्यात आली, फक्त तीन मंदिरांची सार्वजनिक विश्वस्त म्हणून कथित नोंदणीची बाब उभी राहिली. त्यामुळे शिंदे कुटुंबीयांनी हा आदेश माननीय जिल्हा न्यायालय रत्नागिरी येथे आव्हान दिला, जिथे संपूर्ण तडजोड रद्द करण्यात आली आणि असे निर्देश देण्यात आले की, जर कोणी वरील मंदिरांना सार्वजनिक… विश्वस्त म्हणून नोंदणी करायची असल्यास, त्यासाठी प्रत्येक मंदिराकरिता स्वतंत्र आणि नव्याने अर्ज दाखल करावा, असे निर्देश दिले गेले. शिंदे कुटुंबीयांनी स्वाभाविकच असा कोणताही अर्ज दाखल केला नाही. मात्र, लक्ष्मण जंगम यांच्या नेतृत्वाखालील वरील गटाने रत्नागिरी येथील माननीय सहाय्यक धर्मादाय आयुक्तांकडे वरील तीन मंदिरांबाबत स्वतंत्र अर्ज दाखल केले, ज्यांना १९८६ सालच्या चौकशी क्र. ३१, ३२ आणि ३३ अशी क्रमांक देण्यात आली. या चौकशीत शिंदे कुटुंबीयांनी विरोधक म्हणून आपला विरोध नोंदविला.
१४. फिर्यादी यांनी प्रतिपादन केले आहे की, १९८८ सालच्या होळी सणापासून प्रतिवादी क्रमांक १ व २ यांचा गट प्रत्येक होळी/शिमगा सणामध्ये दंगली आणि हिंसाचाराचा अवलंब करून फिर्यादींचे परंपरागत सन्मानाधिकार तोडण्याचा प्रयत्न करत आहे. त्यामुळे १९८९ सालच्या होळी सणासाठी वरील शिंदे कुटुंबीयांनी माननीय उच्च न्यायालयात गुन्हेगारी रिट याचिका दाखल केली, ज्यामध्ये प्रतिवादी क्रमांक १ व २ यांचा दंगलखोर गट हजर राहिला नाही. तरीदेखील, माननीय उच्च न्यायालयात प्रतिवादींच्या गटाने दाव्याच्या परिच्छेद ८ मध्ये नमूद केल्याप्रमाणे वरील गावांमध्ये होळी सण साजरा करण्याची परंपरागत पद्धत अस्तित्वात असल्याचे कबूल केले.
प्रतिवादींनी न्यायालयासमोर उघड धमकी दिली की, ते कायदा हातात घेऊन ती परंपरा मोडतील. त्यामुळे माननीय उच्च न्यायालयाने प्रतिवादींच्या अशा बेकायदेशीर कृतीस प्रतिबंध केला आणि दोन्ही पक्षांना वरील सणाची परंपरागत पद्धत पाळण्याचे आदेश दिले. त्यानंतर सन्माणनीय उच्च न्यायालयाच्या आदेशानुसार आणि मोठ्या पोलीस बंदोबस्ताखाली साजरा करण्यात आला, ज्यासाठी दंगलखोर गटाला बलपूर्वक दूर ठेवण्यात आले. सन १९८९ ते २००४ या कालावधीत जेव्हा जेव्हा प्रतिवादींच्या दंगलखोर गटाने होळी सणात अडथळा आणण्याचा प्रयत्न केला, तेव्हा माननीय उच्च न्यायालयाने सातत्याने त्या सणाला आणि त्याच्या पारंपरिक पद्धतीस संरक्षण दिले. माननीय उच्च न्यायालयाने नेहमीच असा आदेश दिला की, होळी सण हा त्या प्राचीन परंपरेनुसारच साजरा केला जावा. हे नमूद करणे महत्त्वाचे आहे की, अशा प्रत्येक प्रसंगी प्रतिवादी क्रमांक १ व २ यांनी उच्च न्यायालयाच्या आदेशांना विरोध केला आणि त्यामुळं सण मोठ्या पोलीस बंदोबस्ताखाली साजरा करावा लागला, काही वेळा तर राज्य राखीव पोलीस दलाची मदत घेणेही आवश्यक झाले.
१५. दुसरीकडे, सन १९९१ ते २००७ दरम्यान दंगलखोर गटातील व्यक्तींनी एकूण तीन सारख्याच प्रकारच्या नागरी रिट याचिका आणि एक पुनर्विलोकन याचिका दाखल केल्या ज्यामध्ये त्यांनी वरील प्राचीन परंपरेच्या घटनात्मक वैधतेला आव्हान देत तिचा रद्दबातल करण्याचा प्रयत्न केला, परंतु या सर्व याचिका माननीय उच्च न्यायालयाने फेटाळल्या.
ऑगस्ट २००३ मध्ये माननीय सहाय्यक धर्मादाय आयुक्त, रत्नागिरी यांनी तीन मंदिरांपैकी एक, म्हणजेच श्री स्वयंभू शंकर मंदिर, सार्वजनिक विश्वस्त म्हणून घोषित केले. याविरुद्ध शिंदे कुटुंबीयांनी माननीय संयुक्त धर्मादाय आयुक्त, कोल्हापूर यांच्याकडे अपील केले, परंतु ती अपील फेटाळली गेली. त्यानंतर त्यांनी बॉम्बे सार्वजनिक विश्वस्त कायद्याच्या कलम ७२ अंतर्गत अर्ज दाखल करून मूळ व अपील आदेशांना आव्हान दिले, जो माननीय जिल्हा न्यायाधीश, खेड (जि. रत्नागिरी) यांच्याकडे नोव्हेंबर २००५ च्या सुमारास दाखल केला असून तो अद्याप प्रलंबित आहे.
तसेच, वरील सेटलमेंटला बेकायदेशीररित्या दूर करण्यासाठी दंगलखोर गटाने रत्नागिरी येथील माननीय सहाय्यक धर्मादाय आयुक्तांकडून अत्यंत बेकायदेशीर आदेश मिळवला, ज्याद्वारे त्या प्राचीन परंपरेला भंग करणारी एक योजना आखण्यात आली.
१६. शिंदे कुटुंबीयांनी हा आदेश माननीय जिल्हा न्यायाधीश-१, खेड, जि. रत्नागिरी यांच्या न्यायालयात आव्हान केला. माननीय जिल्हा न्यायाधीशांनी आपल्या ०७-०३-२००८ रोजीच्या आदेशाद्वारे सदर कथित योजनेला रद्द करून बाजूला ठेवले, मुख्यत्वे या कारणास्तव की सार्वजनिक विश्वस्त अस्तित्वात आहे की नाही हा कायदेशीर मुद्दा अद्याप त्यांच्या निर्णयासाठी प्रलंबित होता, आणि त्यामुळे अशा विश्वस्ताची योजना तयार करण्याचा प्रश्नच उद्भवत नाही. म्हणूनच, प्रतिवादी क्रमांक १ व २ च्या दंगलखोर गटाने माननीय जिल्हा न्यायाधीशांच्या योजनेला रद्द करणाऱ्या आदेशाविरुद्ध माननीय उच्च न्यायालयात पहिला अपील क्र. ११२७/२००८ दाखल केला. तथापि, माननीय उच्च न्यायालयाने हा पहिला अपील ग्राह्य धरण्यास नकार देऊन, कथित सार्वजनिक विश्वस्त अस्तित्वात आहे की नाही हा प्रश्न अद्याप निर्णीत व्हायचा आहे, या कारणावरून तो अपील अनिश्चित काळासाठी तहकूब केला.
१७. फिर्यादींनी म्हटले आहे की सदर दावा दाखल करण्याचे कारण मार्च २००९ च्या सुमारास उद्भवले, म्हणजेच ज्या दिवशी माननीय उच्च न्यायालयाने क्रिमिनल रिट याचिका क्रमांक ६२८/२००९ व शिंदे कुटुंबाच्या तत्सम याचिकेवर समान दिनांकाचा एकच आदेश देऊन त्या याचिका निकाली काढल्या. त्यामुळे फिर्यादींनी दाखल केलेला दावा दिनांक १०-०२-२०१० रोजी मर्यादेच्या ठरावीक कालावधीतच दाखल करण्यात आला आहे. फिर्यादींनी म्हटले आहे की राज्य सरकार हा या दाव्यात पक्षकार आहे आणि हा दावा नियमित नागरी दावा आहे. त्यामुळे हा माननीय न्यायालय या दाव्याचा स्वीकार, चाचणी व निपटारा करण्यासाठी विशेष अधिकारक्षम आहे. म्हणून हा दावा दाखल करण्यात येत आहे.
१८. प्रतिवादी क्रमांक १ व २ यांनी त्यांचे लेखी निवेदन प्रदर्शन-४२ द्वारे सादर केले असून, फिर्यादींनी त्यांच्याविरुद्ध केलेल्या सर्व आरोपांचे खंडन केले आहे. प्रतिवादी क्रमांक १ व २ यांनी आक्षेप घेतला आहे की फिर्यादींनी दाव्याचे योग्य मूल्यांकन केले नाही, म्हणून दावा ग्राह्य धरण्यास पात्र नाही. फिर्यादीचा दावा आवश्यक पक्षकारांच्या गैरजोडणीमुळे (non-joinder of necessary parties) दोषपूर्ण आहे, कारण फिर्यादीने नांदिवसे, स्वयंमदेव, गणेशपूर, राधानगर या संबंधित गावांतील सर्व गावकऱ्यांना पक्षकार म्हणून सामील केलेले नाही. प्रतिवादी क्रमांक १ व २ यांनी हेही प्रतिपादन केले आहे की ते त्यांच्या संबंधित जातींचे (जंगम आणि कुणबी) नेते नाहीत.
प्रतिवादी क्रमांक १ व २ यांनी आणखी आक्षेप घेतला आहे की फिर्यादींनी महाराष्ट्र राज्यास पक्षकार करण्यासाठी न्यायालयाची परवानगी घेतलेली नाही किंवा त्यांनी नागरी प्रक्रिया संहितेच्या कलम ८० अंतर्गत महाराष्ट्र राज्याला नोटीसही दिलेली नाही. तसेच प्रतिवादी क्रमांक १ व २ यांनी आक्षेप घेतला आहे की हा दावा ऐकण्याचा अधिकार या न्यायालयाकडे नाही. त्यामुळे त्यांनी विनंती केली आहे की हा दावा खर्चासह फेटाळून लावावा.
१९. प्रतिवादी क्रमांक ४ ते ५४, ५६ ते ५८, ६० ते १२७, १२९ ते १५० यांनी त्यांचे लेखी निवेदन (प्रदर्शन १३१) दाखल करून फिर्यादींनी केलेले सर्व आरोप फेटाळले आहेत.
२०. प्रतिवादी क्रमांक १५७ ते १५९, १६२, १६६, १६७, १६९, १७२, १७५ व १७६ यांनी प्रदर्शन १११ द्वारे पुरसिस दाखल करून, प्रतिवादी क्रमांक १५१ ते १५६, १६१, १६४, १६५, १६८, १७१, १७४ यांनी प्रदर्शन-११५ द्वारे पुरसिस दाखल करून, प्रतिवादी क्रमांक १६३ यांनी प्रदर्शन-१२२ द्वारे पुरसिस दाखल करून, तसेच प्रतिवादी क्रमांक १६० व १७० यांनी प्रदर्शन १२४ द्वारे पुरसिस दाखल करून फिर्यादींचा दावा स्वीकारला आहे.
नागरी न्यायाधीश (ज्येष्ठ विभाग) रत्नागिरी येथून नव्याने स्थापन झालेल्या नागरी न्यायाधीश (ज्येष्ठ विभाग) खेड, जि. रत्नागिरी यांच्याकडे 08-09-2018 रोजी हा दावा हस्तांतरित करण्यात आला आणि या न्यायालयासमोर प्रतिवादी क्र. 151 ते 176 यांनी फिर्यादींच्या दाव्याचा स्वीकार केला असून, "हा दावा खर्चासह मंजूर करण्यात यावा," असा मजकूर असलेली पुरसिस (प्रस्तावना) दाखल केली आहे (एक्स. 258). प्रतिवादी क्र. 173 यांनी पुरसिस (एक्स. 127) दाखल करून फिर्यादींच्या दाव्यातील मजकूराचा स्वीकार केला आहे.
21. प्रतिवादी क्र. 3, 55 आणि 128 यांनी या दाव्यात हजेरी लावली असली तरी त्यांनी आपला लेखी उत्तर अर्ज (Written Statement) दाखल केलेला नाही. त्यामुळे त्यांच्या लेखी उत्तराशिवाय हा दावा पुढे नेण्यात आला आहे आणि त्याबाबत दिनांक 30/07/2010 व 20/06/2014 रोजी अनुक्रमे एक्स. 1 खाली आदेश देण्यात आले आहेत.
22. फिर्यादींच्या वतीने श्री. ए. डी. भोसले, विधिज्ञ आणि प्रतिवादी क्र. 1 व 2 यांच्या वतीने श्री. ए. ए. जयगडे, विधिज्ञ यांची युक्तिवाद ऐकून घेण्यात आली. फिर्यादी खालील निकालांवर अवलंबून आहेत:
गुलाम अब्बास व अन्य विरुद्ध उत्तर प्रदेश राज्य 1981 AIR 2198, 1982 SCR (1) 1077; न्यायालयाने वरील निकालाचा अभ्यास केला असून त्यातील मूळ सारांश पुढीलप्रमाणे आहे:
“दंड प्रक्रिया संहितेच्या कलम 144 अंतर्गत दिलेल्या अधिकारांचा मुख्य उद्देश समाजाला गंभीर स्वरूपाच्या अस्थिरतेच्या धोक्यापासून मुक्त करणे हा आहे. हे कलम अशा व्यक्तींविरुद्ध आहे, जे इतरांच्या कायदेशीर हक्कांच्या अंमलबजावणीस अडथळा निर्माण करतात किंवा सार्वजनिक सुरक्षिततेस व आरोग्यास धोका पोहोचवतात.”
कलम 144 चा उद्देश: समाजामध्ये शांतीभंग, दंगली, किंवा गंभीर स्वरूपाचे अस्थिरतेचे प्रसंग होऊ नयेत म्हणून कलम 144 लागू केले जाते. या कलमान्वये जिल्हाधिकारी किंवा कार्यकारी दंडाधिकारी यांना विशेष आपत्कालीन परिस्थितीत तातडीचे आदेश जारी करण्याचा अधिकार असतो.
कलम 144 अंतर्गत आदेश: जर एखाद्या व्यक्ती किंवा गटाचे वर्तन सार्वजनिक सुव्यवस्थेला किंवा आरोग्याला धोका पोहोचवत असेल, तर अधिकाऱ्यांना त्यांना एकत्र जमण्यास, मोर्चे काढण्यास, सभा घेण्यास, शस्त्र बाळगण्यास किंवा कोणत्याही प्रकारे कायदा व सुव्यवस्था भंग करण्यास मनाई करण्याचा अधिकार असतो.
गंभीर परिस्थितीत संरक्षण: न्यायालयाचा दृष्टिकोन असा आहे की, कलम 144 चा वापर तेव्हा होतो, जेव्हा एखाद्याच्या कायदेशीर हक्कांच्या अंमलबजावणीस अडथळा निर्माण करणाऱ्या किंवा लोकसुरक्षेला धोका निर्माण करणाऱ्या घटनांवर नियंत्रण ठेवणे गरजेचे असते. माझ्या मते हा मुद्दा फार महत्वाचा आहे. आपण वाचकांनी हा समजून घ्यावा.हे तात्पुरते आदेश असतात, जे फक्त सार्वजनिक सुव्यवस्था राखण्यासाठी लावले जातात. गुलाम अब्बास प्रकरणातील विचार: या प्रकरणात न्यायालयाने स्पष्ट केले की, कलम 144 चा "मूलभूत हेतू" म्हणजे समाजाला गंभीर धोक्यांपासून आणि गंभीर स्वरूपाच्या गोंधळापासून मुक्त करणे होय. हा अधिकार त्या व्यक्तींविरुद्ध वापरला जातो, जे कायदेशीर हक्कांची अंमलबजावणी थांबवण्याचा किंवा सार्वजनिक सुरक्षितता व आरोग्यास धोका पोहोचवण्याचा प्रयत्न करतात. माझ्या मते हा देखील मुद्दा आपल्या केस मध्ये महत्वाचा आहे हे आपण सा-यांनी समजून घ्यावे.
 |
| Click करा Trade करा. |
अस्वीकरण (Disclaimer):
या लेखातील नांदिवसे शिमगा आदेशाचा मराठी अनुवाद हा फक्त माहिती व अध्ययनासाठी आहे. मूळ न्यायालयीन आदेश हेच अंतिम व प्रमाणित स्वरूप मानले जाईल. अधिकृत कायदेशीर बाबींसाठी मूळ आदेशाचा संदर्भ घ्यावा.
तुमचे मत:
या प्रकरणाबाबत आपले विचार आणि प्रश्न कमेंट बॉक्समध्ये जरूर शेअर करा.
संबंधित वाचनासाठी:
Call-To-Action:
👉 अधिक कायदेशीर व सांस्कृतिक लेखांसाठी DigiYugandhara ला फॉलो करा.
If you have any query, please let me know.